Mimar Selim Kutlu Yazdı; Yapı İmalat Sistemi Üzerine Tespitler

6 Şubat depremini yakından gören, 400'e yakın binayı inceleyen Mimar Selim Kutlu bu haftaki yazısında A'dan Z'ye yapı imalatı üzerine tespitlerini kaleme aldı...

YAPI İMALAT SİSTEMİ ÜZERİNE TESPİTLER 6 şubat depremini yakından görmüş, sahada hasar tespitinde çalışmış, 400 ün üzerinde binayı incelemiş bir mimar olarak; yapı imalatında, bir silsile halinde ters giden işleri sıralayayım. DİPNOT: İşini hakkı ile ifa eden herkesi tenzih edip, şerhimi düşerek yazıma başlıyorum.   ZEMİN ETÜTLERİ Zemin etüt raporları hazırlanır (ki bu aşamada eskiden bir sürü katakulli dönerdi.) İdarelerin çoğunda jeoloji mühendisi bulunmaz. Bulunanlarda ise mühendis bir yığın angarya işin arasında görevini hakkı ile yapamaz. Bununla beraber yapı denetimlerin hiçbirinde de kontrol jeoloji mühendisi bulunmaz. Hatta hizmet bile alınmaz. Yani fenni mesul jeoloji mühendisi YOK!! Korkutucu kısmı zemin değerleri hatalı bir bina ne kadar projesine uygun yapılırsa yapılsın büyük risk barındırır. *** STATİK PROJELER NE DURUMDA? Genel olarak yapı denetimlerde statik projelerin kontrol edilmediğini söyleyebilirim. İdarelerde ise durum aynı. Oynanmış (sabunlanmış) raporlar üzerindeki tik işaretlerine bakılarak ruhsatlar yazılır. Kimse program üzerinden hesabı kontrol etmez. İşin kolayına kaçılır. *** MESLEK ÖRGÜTLERİ TMMOB'a bağlı meslek örgütleri 2013 yılında yapılan mevzuat değişikliği ile pasifize edildi. Sürecin dışına itildi. Odalar ranta burnunu sokmasındı. Daha öncesinde her proje, odasınca kontrol edilirdi. Sistem şeffaf çalışırdı. 2019 yerel seçimlerinden sonra, yurt genelinde 50' nin üzerinde belediye proje kontrollerinde TMMOB'a bağlı odalar ile protokol yaparak kontrol ve denetim mekanizmalarını güçlendirmiş ve "ŞEFFAF"laştırmıştır. *** YAPI DENETİM ŞİRKETLERİ Yapı denetim şirketi maddi olarak çok zayıf bir organizasyon. Yapı denetim bedeli inşaat maliyetinin %1.50 değerinin altında. Gelişmiş hiçbir ülkede teknik eleman çalıştıran,  bir yığın sorumluluk alan denetim firmaları bu bedellere çalışmıyor. 98.5' lik bir değeri 1.5' e emanet ediyorsunuz. Çok akıllıca. Ne kadar ekmek o kadar köfte demiş biri. Dolayısı ile denetim firmaları sadece dosya tanzim eden göstermelik bir yapı. Yevmiyesini çıkarırsa şükür ediyor. Görevini evrak üzerindeki imzalarla yapMIŞŞ gibi görünüyor! Nedendir bilinmez kamu yapılarının hiçbirinde yapı denetimler çalışmıyor. Onlar kendi içinde hallediyorlar denetim işini. Karıştırmayın orasını. Ha son olarak beton imalatından sonra yapı denetimi bir daha şantiyede göremezsiniz. *** Bu aşamadan sonra projelerin mevzuata uygun olduğunu hayal edelim. *** ŞANTİYE ŞEFİ Yıllık 5000-6000 TL olan, inşaata hiç gitmeyen, kalıbı, demiri, betonu, işçilikleri, tesisatı kontrol etmeyen biri. Aldığı sorumluluğun farkında değil. Şantiyedeki uçan kuştan sorumlu. İşçinin ayağı taşa takılsa, savcı getirin mazlumu diyor. Kısaca sistemin günah keçisi, sermaye koruyucusu, bir çeşit süper kahraman. Dolayısı ile yapım aşamasının başında teknik bir kontrolör yok!.. Yaşadığımız felaket sonrası ilk anda oluşan hassasiyet sonucu, şantiye şefliği uygulamasında bazı iyileşmeler oldu fakat, her zamanki gibi esnetildi. Mevzuata aykırı uygulamalar aynen devam ediyor. Başta şantiye şeflerinin büyük kısmı, sonrasında bu işin denetim mekanizmasındaki aktörler görevini yapmıyor. *** BETON UYGULAMASI Şantiyeye gelen beton normal şartlar altında şantiye şefinin denetiminde dökülmesi gerekir. Bahsettiğimiz üzere şantiye şefi sahada değil. Peki teknik ekipten kim var? Yapı denetim denetçisi. Ama onun da aynı gün başka bir yerde büyük bir ihtimalle kontrolü olduğu için işin başında duramıyor. Anlayacağınız işin başında teknik ekipten kimse yok. Peki işi kim yapıyor? Hiçbir evrakta imzası ve sorumluluğu olmayan ustamız ve varsa vicdanına kaldı iş... Beton dökülüyor ama demirler yerinden oynuyor. Sık demirler arasına beton girmiyor. Usta veriyor suyu miksere, betonun muhteviyatını bozuyor. Vibratör kullanılmıyor, bazısı da fazla kullanıp bütün agregayı kalıbın dibine çökertiyor. Etriyeler iyi bağlanmamış, beton tazyiki ile bir yere toplanıyor. vb. *** BETON KAROTLARI - LABORATUVARLAR Laboratuvara gönderilecek numunelerin, inşaat mahallinde dökülen betondan, farklı mikserlerden alınması gerekir. Bu numunelerin beton santralinde alındığı söylentileri var. Bütün numunelerin aynı mikserden alındığı da söyleniyor. Yakın zamanda gelen düzenleme ile artık numunelere çip koyuluyor. Numunenin nereden alındığı belli olsundu çünkü. Önceki imalatlarda ne mi oldu? Tam bir muamma. *** DEMİR VE İŞÇİLİĞİ Diyelim ki projesine göre uygulandı. Kontrol geldi, gördü. Kontrol gider gitmez bağlı demirlerden demir çekilir,  12 cm ara ile döşenen demirler 36 cm araya çıkar! Sadece betonu, binayı ayakta tutsun yeter!!! *** USTALAR - İŞÇİLER Eğitimsiz, tecrübesiz. Beline keseri takan kalıp ustasıdır memlekette. Kalanlar ise demir ustası. Usta olmak bu kadar kolaydır... Ustaların hiçbir evrakta imzası yoktur. Şantiyeden dışarı adımını atar atmaz bütün sorumluluktan kurtulur. Yukarıda bahsetmiştim yapı denetim beton imalatından sonra şantiyeye uğramaz diye. Bazı değerli ustalarımız bu aşamadan sonra neler yapıyor anlatayım. Elektrik ve su tesisatı ustaları birbiri ile yarışır. Kirişlere, kolonlara zarar vermekten çekinmezler, yeter ki lanet olası tesisat göz zevkimiz bozmasın. En büyük katliam ise baca imalatında yapılır. Kalıp işçiliğinden kaynaklı şahkülü tutmayan baca boşluklarını gören duvar ustası günahı kalıpçının boynuna diyerekten kirişlerin içinden geçer. *** MAL SAHİPLERİ Müteahhitten alacağı daire sayısına odaklanmış bir şekilde en yüksek oranı veren müteahhite arsayı verir. Başkaca bir standardı da yoktur büyük bir çoğunun. Çevresine aldığı oran üzerinden havasını atar. Dünyadan bir haberdir. *** MÜTEAHHİTLER Podyumda sürekli müteahhit vardır ama aslında müteahhit belki de sektörde en yetkisiz aktör. Taahhüte girer, ticari risk alır. Sistemin içinde şantiye şefinin, iş güvenliği firmasının, yapı denetimin ve idarenin direktiflerine göre ekiplerini çalıştırır, ticaretine bakar. Özetle yanlış bilenen gerçek şudur; sistem müteahhite (teknik ekibin direktiflerine uyduğu sürece) sorumluluk yüklemez. Tabi denetim mekanizması çalışmayınca meydanı boş bulup, istediği telden söyleyen müteahhitler de var. *** PEKİ İDARELER (Belediyeler ve İl Özel İdareleri) Siyasi kurumlar. Oy kaygılı birileri işe dahil olur. Memur işini rahatça yapamaz.Peki baskıyı kaldırsak ne olur? Daha iyi olacağı kesin. İdareler çoğunlukla beton izni, demir, kalıp izni gibi işlemleri inşaata gelmeden, masa başında yaparlar. Bazı idareler vize bile yapmaz. İdarelerin ivedi mimar, mühendis istihdamını arttırıp, saha kontrollerini sıklaştırması gerekmektedir. *** SON Sistemi düzeltmek tabi ki mümkün. Önce vatandaşın talep etmesi gerekiyor. Bu binalar neden yıkıldı, kullandığım yapılar depreme dayanıklı mı?, diye sorması, bilinçlenmesi gerekiyor. Parti ayırmaksızın bilinçli siyasetçileri desteklemesi gerekiyor çünkü hayat memat meselesi. Çok kısa vadede elde edilebilecek kazanımlar var. Çok geç olmadan, şehrin önderleri kolları sıvamalı, ortak aklı ve istişare kültürünü oluşturmalı. Başta söylediğimi sonda bir daha söyleyeceğim. İşini hakkı ile ifa edenlerin zoruna gitmesin; diğerlerinin ise neresine giderse… Yeni yapılarda hal bu iken, mevcut yapılarla ne yapacağız başka bir yazıda anlatacağım.